Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri
1-Anonim Halk edebiyatı Nazım Biçimleri
MANİ
→ En yaygın nazım biçimidir.
→ Tek dörtlükten oluşur.(Dörtten fazla olan maniler de vardır.Artık mani gibi)
→ 7’li hece ölçüsü kullanılır.
→ Uyak düzeni aaxa (aaba) şeklindedir.
→ İlk iki dize doldurma dizelerdir.Asıl anlatılmak istenenler son iki dizede anlatılır.
→ Her konuda yazılabilir.
→ Düz mani, yedekli (artık ) mani , Deyiş (karşılıklı) mani , ayaklı mani , kesik mani gibi çeşitleri vardır.
Türkü
→ Özel bir ezgi ile söylenir.
→ Söyleyeni genellikle bilinmez.(Söyleyeni belli olanlar da vardır.)
→ İki bölümden oluşur.Asıl sözlerin bulunduğu bentler ve her bölüm sonunda tekrarlanan nakaratlardan(kavuştak,bağlama da denir.) oluşur.
→ Hece ölçüsü kullanılır.
→ En çok 7,8 ve 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
→ Ezgilerine göre çeşitli isimler alırlar.
(Bozlak,uzun hava ,Çukurova,hoyrat gibi)
→ Her konuda yazılabilir.daha çok özlem,sevgi ,aşk ,ayrılık, gibi konularda yazılmıştır.
Ninni
→ Annelerin çocuklarını uyutmak için söyledikleri kendine özgü bir ezgi ile söylenen şiirlerdir.
→ Çocuğuna duyduğu sevgiyi ve iyi dilekleri söyler.
→ Sade bir dil vardır.
PGenellikle 7, 8’li hece ölçüsüyle söylenir.
Ağıt
→ Ölen kişi için söylenir.
→ Ölen kişinin iyilikleri güzellikleri anlatılır.
→ Ölen kişinin ardından duyulan üzüntü dile getirilir.
* Aşık edebiyatında ağıt söyleyenin kim olduğu bellidir ama anonim halk edebiyatında belli değildir.
* İslamiyet öncesinde Sagu Divan edebiyatında Mersiye karşılığıdır.
→ Ölçü ve uyak düzeni Türkü ile aynıdır.
Anonim Halk edebiyatı Düz yazı türleri
Bilmece
→ Bir varlık ya da kavramın çeşitli özellikleri verilerek bunun ne olduğunu bilinmesi istenir.
Atasözü
→ Uzun deneyimler ve gözlemler sonucu oluşmuş öğüt niteliğindeki atalarımızın sözlerine denir.
→ Kalıplaşmış sözlerden oluşur.(yani değiştirilemez.)
→ Didaktik özellik gösterir.
→ Hayat tecrübesi niteliğindedir.
→ İslamiyet öncesi dönemdeki Sav’ın karşılığıdır.
Deyim
→ En az iki kelimeden meydana gelen kalıplaşmış sözlerdir.
→ Genellikle mecaz anlamlı sözlerdir.
→ Anlatıma etkinlik katar.
→ Atasözlerinden farkı hüküm bildirmez ve atasözleri gibi uzun süreli değil belli bir zaman dilimini anlatır.(heyecan,şaşma vs.)
Tekerleme
→ Anlamlı ve ya anlamsız sözcüklerin ahenkli bir biçimde bir biri ardınca söylenmesidir.
→ Masallara başlarken özellikle kullanılır.Bunun yanında oyunlarda halk hikayeli gibi yerlerde de tekerleme kullanılır.
Fıkra
→ İnsanları güldürürken onları düşündürmeyi amaçlayan yazılardır.
→ Didaktik özellik gösterir.
→ Nükteli olabilir.
→ Nasrettin hoca fıkraları,Bektaşi fıkraları gibi.
* Bu fıkraları gazete çevresinde gelişen fıkralarla karıştırmamak gerek.Onlar gündelik olaylar hakkındaki görüşü belirtmek için yazılır.
Halk Hikayeleri
→ Aşıkların Köylerde ,düğünlerde ve gittikleri yerlerde saz eşliğinde anlattıkları hikayelerdir.
* Bu hikayeler günler haftalar hatta aylarca sürebilir.
→ Kahramanları hayatta karşılaşabileceğimiz kişilerdir.
→ Nazım nesir karışıktır.
→ Bulundukları dönemdeki sosyal yapıdan izler taşır.
→ Gerçeğe daha yakın olması bakımından destandan ayrılır.
→ Halk hikayeleri işledikleri konulara göre çeşitli isimler alırlar. Aşk hikayeleri, kahramanlık hikayeleri,dini hikayeler gibi.
2-Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri
Koşma
→ Aşık edebiyatında en çok kullanılan nazım biçimidir.
→ Söyleyeni bellidir.
→ Genel olarak 11’li hece ölçüsüyle söylenir.(4+4+3 ya da 6+5 duraklı)
→ Koşma Divan edebiyatında Gazele benzetilir.
→ 3-4-5 dörtlük olabilir.(Bunun dışındaki koşmalara da rastlanır. 6-10 dörtlük arası gibi)
→ Uyak düzeni abab-cccb-dddb …. ya da xaxa-bbba-ccca ….dır.
→ Son dörtlükte söyleyenin mahlası geçer.
→ Konularına göre dörde ayrılır.
1-Güzelleme:Aşk,ayrılık,sevgi ,özlem ,doğa gibi lirik konularda yazılan koşmalardır.
2-Koçaklama:Savaş,kahramanlık,yiğitlik gibi konuları işleyen epik şiirlerdir.
3-Taşlama:Bu şiirlerde bir durum eleştirilir.Toplumu ya da bireyi yeren(eleştiren) satirik şiirlerdir.
4-Ağıt:Bir kişinin ölümü üzerine söylenen şiirlerdir.
Semai
→ Semai’nin sözlük anlamı:Bir kurala bağlı olmayıp ancak işitmekle öğrenilen (söz) demektir.
→ Koşmadan sonra en çok kullanılan nazım şeklidir.
→ 3-4-5 dörtlük olabilir.
→ 8‘li hece vezni ile söylenir(bu yönü ile koşmadan ayrılır diğer özellikleri hemen hemen aynıdır.)
→ Uyak düzeni koşma ile aynıdır.
→ Aşk,ayrılık,özlem ,ayrılık gibi konular daha çok işlenir.
→ Görünüşte kolay gibi görünür ama yazılması zordur.
→ Söyleyeni bellidir.
Varsağı
→ Koşma ve semaide işlene konulara benzer konular işler ama koşma ve semai kadar yaygın değildir.
→ Kafiye düzeni koşmaya benzer.
→ Dörtlük sayısı 3-4-5 olabilir ama bunlardan daha fazla olanı da vardır.
→ Kendine özgü bir ezgisi vardır.
→ Bre,hey,aman gibi ünlemler vardır.
→ Yiğitçe bir söyleyiş vardır.
→ Adını Güney Doğu Anadolu’da yaşan Varsaklardan alır.
Destan
→ Koşmaya benzer.Kafiye örgüsü koşma gibidir.
→ Genellikle 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
→ Uzun yazılardır.
→ Bir milleti derinden etkileyen konularda yazılır.
3-Tekke Edebiyatı Nazım Biçimleri
İlahi
→ Dini konularda yazılır.
→ Allah’ı övmek onu yüceltmek ona yalvarmak için yazılır.
→ kendine özgü bir ezgi ile söylenir.
→ Hece ölçüsünün 7,8 ve 11 ‘li kalıpları daha çok kullanılır.(bunun dışında diğer hece ölçüsü kullanılan kalıplar da vardır.)
→ Daha çok dini törenlerde okunur.
→ Divan edebiyatında ki tevhid ve münacatın karşılığıdır.
→ Tarikatlara göre farklı ad alır.(Bektaşilerde nefes,Mevlevilerde ayin,Alevilerde deme)
dosyayı indir
arslanhocam.com