Fiiller (Eylemler)
Bugün buraya geldi.Bana herzamanki gibi gülümsedi.Yarın İstanbul'a gideceğini söyledi.Bugün kendisine yardım etmemi istedi.
Yukarıdaki parçada altı çizili kelimeler, hangi şahsın ne zaman ne yaptığını, yapmakta olduğunu ya da yapacağını göstermektedir.
***Bu kelimelerden yola çıkarsak fiiller varlıkların yaptıkları veya etkilendikleri işleri, hareketleri, oluşları, kılışları, durumları zamana ve kişiye bağlı olarak anlatmada kullanılan kelimelere fiil denir.
Bir kelimenin fiil olup olmadığını şu yollardan biri ile buluruz.
1-Klasik tabiriyle mastar eki (-mak,-mek) eki alabiliyorsa bu kelime fiildir.
Örnek:
"Geldi "kelimesini alalım kelimemizin kökü gel- buna mastar ekinden uygun olanını getirelim."gel-mek" gördüğünüz gibi aldı o zaman bu fiildir.
Uyarı: Bazı kelimeler çift köktür yani hem sizim hem fiil kök olabilir peki bunları nasıl ayırt edeceğiz.Burada sadece kelimeye bakarsak yanlış yaparız cümleye bakmamız gerekecek.yani cümleye baktığımızda eylem anlamı varsa fiil yoksa isim köktür.
Örnek:
Kalem ve kitap benim evimde var.
Bugün İstanbul' vardı.
İki örnekte de var kelimesi kullanılmış peki bunların hangisi fiil hangisi isim.Var kelimesi hem isim olabilir hem de fiil olabilir.
İlk kelimeye baktığımız da bulunmak anlamında kullanılmış eylem anlamı yok bu yüzden isimdir.İkinci cümlemizde bir yerden bir yere gitmek anlamında kullanılmış yani eylem anlamı var bu yüzden fiilldir.
2-Fiiller olumsuzu yapılırken "-ma,-me" alır isimler olumsuz yapılırken "değil" alır.
Örnek:
"geldi" olumsuzu "gelmedi" denir.
"güzel" olumsuz yapılırken "güzelme" denmez "güzel değil" denir bu yüzden isimdir.
3-Fiil olan kelime hareket bildirir.Zihnimizde düşündüğümüzde hareket anlamını görürüz.
Fiilde Anlam
Hareketin anlam yönünden üç yönü vardır.
1. İş ve Kılış Fiilleri
Biz bu fiillere nesne alabilen fiiller diyoruz.Yani cümlenin öğelerinde olduğu gibi nesneyi bulmaya yönelik soru sorduğumuzda cevap verir.
"Taşımak" kelimesini ele alaım. Neyi taşımak dediğimizde cevap verir. masayı,defteri,kalemi vs.
yazmak, açmak, anlatmak, görmek, bilmek, silmek...
2. Durum Fiilleri
Nesne alamayan fiillerdir.Bu fiillerde fiilin bildirdiği işi özne isterse yapar.Yani çoğunlukla bizim irademizle yapılır. Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir.Ve belli bir sürede yapılıp biter.
Örnek:
"Gülmek"
Eylem öznenin kendi iradesi ile gerçekleşmiştir; ancak yapılan işten etkilenen herhangi bir nesne yoktur, nesneye ihtiyaç duyulmaz. Dolayısıyla nesne alamadıkları için geçişsiz fiillerdir, “neyi, kimi” sorularına cevap veremezler,
Uyumak, uyanmak, susmak, oturmak, yatmak, uzanmak...
3. Oluş Fiilleri
Nesne alamayan fiillerdir.Peki nesne almıyorsa Durum fiilinden nasıl ayırt edeceğiz.Bu fiiller irademiz dışında gerçekleşir yani biz istesekte istemesekte gerçekleşir.Eylemin gerçekleşmesi için belli bir zaman dilimine ihtiyaç duyar.
Örnek:
" yaşlandı"
“yaşlanmak” eylemi oluş fiilidir. Çünkü yaşlanma eylemini gerçekleştiren bir özne yoktur bu fiil istem dışı, kendiliğinden gerçekleşmiştir. Ayrıca geçişsiz olduğunu da başına onu kelimesini getirerek anlayabilirsiniz.
Solmak, büyümek, bayatlamak, yeşermek, uzamak.
Not: Fiilin başına "onu"Kelimesini getirebiliyorsak nesne alabiliyor getiremezsek nesne alamıyor demektir.