Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

        1-Beyitlerle yazılanlar  
              

                              Gazel

√  Divan edebiyatında en çok kullanılan nazım biçimidir.

√   Beyit sayısı 5-15  arasındadır.

√  Arap edebiyatına aittir.

√   İlk beytine Matla son beytine  Makta(şairin adı bu beyitte geçer.) denir.

√   Matladan sonraki  beytine   Hüsn-i Matla ,

 √  Maktadan bir önce ki beytine Hüsni Makta denir.

√  Uyak düzeni  aa-ba-ca-da…. Şeklindedir

√   En güzel beytine  Beyt-ül  Gazel ve ya Şah beyit denir.

√   Beyitler arasında konu birliği olmak zorunda değildir.

√  Beyitlerin hepsinde aynı konu işlenirse buna yek-ahenk gazel denir.

√   Bütün beyitler aynı güzellikte ise buna yek-      avaz gazel denir.

√   Dize ortalarında iç uyaklı olanlarına musammat gazel denir.

√  İslamiyet öncesinde Koşuk , Halk edebiyatında ise  koşmaya benzer.

√   Fuzuli,Baki,Nedim önemli gazel şairleridir.

                         Kaside

√   İlk örnekleri Arap edebiyatında görülür.

√  Din  ve devlet büyüklerini  övmek için yazılır.

√   Rediflerine göre ya da giriş (Nesib bölümünde işlenen konuya göre )bölümündeki konuya göre adlandırılır.

√   33-99 beyit arasında yazılır.

√  Uyak düzeni gazelle aynıdır. aa-ba-ca-da….

√   İlk beytine Matla son beytine  Makta denir.

√   Şairin adının geçtiği beyte Taç Beyit denir.

√   En güzel beytine  Beyt-ül  Kasid(kaside)denir.

√   Konularına göre çeşitli adlar alır.

Tevhit : Allah’ın birliğini anlatır.

Münacaat : Allah’a yalvarmak için yazılır.

Naat: Hz. Muhammed’i övmek için yazılır.

Hicviye : Bir kimseyi yermek(eleştirmek)için yazılır.

Methiye : Bir kimseyi (devrin önde gelen kişisi)övmek için yazılır.

Mersiye :  Devrin önde gelen kişisini ölümünden duyulan üzüntüyü anlatmak için yazılır.(Kanuni mersiyesi önemlidir.)

İydiye:  Bayramları anlatmak için yazılır.

Culusiyye : Padişahların tahta çıkmasını anlatır.

Ramazniyye: Ramazan ayını anlatır.

Sayfiye : Yaz ayını anlatır.

Şitaiye : Kış ayını anlatır.

Rahşiye : Atları anlatır.

Bahariyye : Bahar mevsimini anlatır.

√  Tam bir kasidede sırasıyla şu bölümler bulunur.

1-Giriş(Nesib)bölümü :Kasidenin giriş bölümüdür. Asıl konuya geçilmeden önce bahar,kış,yaz vs gibi betimlemelerin anlatıldığı bölümdür.

2-Girizgah:Nesib bölümünden sonraki bölümdür.Asıl konuya geçmeden önceki nükteli ya da övücü bölümün olduğu yerdir.  

3-Methiye : Kasidenin yazılmasına neden olan kişinin övüldüğü bölümdür.Kasidenin asıl bölümüdür.

4-Tegazzül : Kaside ile aynı uyak ve düzende(ölçüde) yazılan gazelin olduğu bölümdür.

5-Fahriye : Şairin kendisini övdüğü bölümdür.

6-Dua : Kasidenin son bölümüdür.Şair burada kasideyi kim için yazmışa ona dua eder iyi dileklerde bulunur.

                          Mesnevi

√   Fars (İran)edebiyatına aittir.

√  Türk edebiyatında ilk defa Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig adlı eserinde bu türe rastlanmaktadır.

√   Divan edebiyatının en uzun nazım (beyit sınırlaması yoktur) şeklidir.

√  Her konuda yazılabilir.

√   Divan edebiyatında öykü ,roman gibi türler olmadığından onların yerini tutmuştur.

√   Uyak düzeni  aa-bb-cc-dd……şeklindedir.

√   Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.

√   Bir sanatçının beş mesneviden oluşan eserlerine Hamse denir.

√  Hamse sahibi sanatçılardan bazıları şunlardır:

Ali şir Nevai, Taşlıcalı Yahya,Nevizade Atai,

Nergisi,Genceli Nizami

√   Mesnevi ile yazılmış bazı eserler şunlardır :

Leyla il Mecnun,Yusuf –u Züleyha, Hüsn-ü Aşk

Cemşid-ü Hurşit , Mantıku’t Tayr ,İskendername

Harname , Hüsrev-ü Şirin, Alemnüma, Nihalistan

Mahzen-i Esrar, Şah-ü Geda

                     Müstezat

√   Anlamı ziyadeleşmiş,artmış demektir.

√   Gazelin her dizesinden sonra kısa bir dize eklenmesidir.

√   Eklenen kısa dizelere Ziyade denir.

√   Kafiyelenişi  AaAa,BbAa,CcAa…(Büyük harfler asıl gazel kısa harfler ise eklenen kısa dizelerdir.)

√  Kısa dizeler okunmasa da gazelin anlamında bir değişme olmaz.

                          Kıt’a

√   Sözlük anlamı “parça,cüz “ demektir.

√   Araplardan alınan nazım şeklidir.

√  Genelde 2 beyitten oluşur.

√   Her konuda yazılabilir.

√   Beyitler arasında genellikle anlam bütünlüğü vardır.

√   Uyak düzeni gazel gibidir.

       Dörtlüklerle Kurulan Nazım Biçimleri

                           Rubai  

√  Fars (İran)Edebiyatından alınmıştır.

√   Bir dörtlükten oluşur.

√  Bir görüşün en az sözle özlü şekilde anlatılmasıdır.

√  Uyak düzeni aaxa şeklindedir.

√   Dizeler arasında anlam bütünlüğü vardır.

√  Halk edebiyatındaki maniye benzer asıl anlatılmak istenenler son iki dizede anlatılır.

√  Aşk,şarap,felsefi,tasavvufi gibi konular işler.

√  Kendine özgü aruz kalıbı vardır.

√   En önemli temsilcisi Fars şairi olan Ömer Hayyam’dır.

√  Mevlana da farsça rubailer yazarak bu türün gelişmesini sağlamıştır.

√  Türk edebiyatında Yahya Kemal bu türde öncüdür.

                          Tuyuğ (g)

√  Kelime anlamına baktığımızda kapalı,imalı anlamına gelir.

√  Türklerin bulduğu bir nazım biçimidir.

√  Tek dörtlükten oluşur.

√  Kafiyelenişi  aaxa ya da aaaa şeklindedir.

√   Rubai de işlenen konuların aynısı işlenir.

√   Halk edebiyatındaki maninin benzeridir.

√   Cinaslara yer vermesi mani ile benzerliğidir.

√   Rubai ve mani den vezin yönüyle ayrılır.

√  Aruzun sadece bir kalıbıyla yazılır.( fâilâtün- fâilâtün- fâilün)

√   Türk edebiyatında ilk tuyuğları Kadı Burhanettin ve Seyyid  Nesimi yazmıştır.

 

                                   Murabba

√   En az 3 en çok 6 mısralı bentlerden oluşur.

√   Uyak düzeni aaaa-bbba-ccca…. Şeklindedir.

√   Daha çok övgü,yergi,mersiyeler,felsefi,ve öğreti konularda yazılabilir.

√  Yahya Bey , Nedim,Taşlıcalı Yahya  ve Tanzimat edebiyatında Namık Kemal önemli temsilcileridir.

                           Şarkı

√   Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir türdür.

√   Bestelenmek için yazılır.

√   Halk Edebiyatındaki Türküye benzer.

√   Aşk,kadın,sevgi gibi konularda yazılır.

√   Her dörtlüğün sonunda tekrarlanan nakaratlar vardır.

√  3,4 ve ya 5 bentten oluşur.

√  Uyak düzeni  abab-cccb-dddb…şeklindedir.

√   En önemli temsilcisi  Nedim ve Yahya Kemal Beyatlıdır.

                        Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri

                           Terkib-i Bent

√   Bent sayıları 5-15 arasında değişir.

√   Her bent 5-10 beyitten oluşur.

√   Bentlerin kafiye şekli gazel gibidir.Bentlerden sonra vasıta beyti gelir.

√  Vasıta beyitleri kendi aralarında uyaklıdır.

èaa-xa-xa-xa-bb-cc….. şeklinde kafiyelenir.

√   Bentlerin her birine hane denir.

√   Vasıta beytinden önceki beyte Terkiphane denir.

√   Şair mahlasını terkiphanede söyler.

√   Her konuda yazılabilir.

√   Kanuni adına yazılan Kanuni Mersiyesi (Baki) Esrar Dede Mersiyesi (Şeyh Galip) önemli Terkii Bentlerdir.

√   En ünlü temsilcisi Bağdatlı Ruhi,Tanzimat döneminde ise Ziya Paşa’dır.

                          Terci-i Bent

√   Kelime anlamına baktığımızda tekrar etme anlamındadır.

√   Biçim bakımından baktığımızda Terkib-i Bende benzer.

√   Terkib-i Bentten farkı vasıta beytinin hep aynı olmasıdır.

√  Terci-i bent iki bölümden oluşur:Hane ve Tercihane.

√   Şiirin tamamında aynı konu işlenir.

√   Terci-i Bent yazmak Terkib-i Bende göre daha zordur.

√   En önemli temsilcisi :Ziya paşa,Bağdatlı Ruhi ve Şeyh Galip’tir.

                             Muhammes

√   Beşli anlamına gelir.

√  Uyak düzeni gazele 3 dize eklenmesi ile oluşur.

(aaa)aa-(bbb)ba-(ccc)ca….

√  Her konuda yazılabilir.

*Tahmis: Gazele 3 dize eklenmesi ile oluşur.

(aaa)aa-(bbb)ba-(ccc)ca….

* Gazelin beyitleri arasına 3 dize eklenmesi ile oluşur. a(aaa)a-b(bbb)a-c(ccc)a….

 Tardiye:Bentlerin sonunda dizelerin kendi arasında uyaklanmasıdır. aaaab-ccccb-ddddb…

                                   Divan Edebiyatı Nesir

√  Divan edebiyatında düz yazıya (nesre) “İnşa” ,bu işle uğraşan kişilere “Münşi”  nesirden oluşan eserlere de “Münşeat “denir.

√   Düz yazılarda seciler (iç uyak)  yapılmıştır.

√   Noktalama işaretleri yoktur.(ilk noktalama işaretleri Tanzimat döneminde Şinasi tarafından kullanılmıştır.)

√   Cümleler oldukça uzun kurulmuştur.

√  Konudan çok söyleyiş önem kazanmıştır.

√  Şiirin gölgesinde kalmıştır.

√   Nesir üçe ayrılır.

1-Sade Nesir:Sade bir dil kullanılmış halkın konuşma dili dikkate alınmıştır.

2-Orta Nesir: Sade nesre göre dili yer yer daha ağır ve süslü olarak yazılmıştır.

3-Süslü nesir:Sanatlı anlatımın kullanıldığı dilin ağır ve çok süslü olduğu bir nesirdir.Amaç hüner göstermektir.

                                 Nesir Türleri

                                 Tezkire:

√   Şairler hakkında bilgi veren eserlerdir.

√   Günümüz edebiyatında karşılığı biyografidir.

√   Türk edebiyatında ilk Tezkire Ali Şir Nevai’nin eseri olan Mecalisü’n Nefais’tir.

√  Anadolu edebiyatında ise Sehi Bey’in Heşt Behiş adlı eseridir.

                      Sefaretname

√   Siyasi anlamda gittikleri yerlerdeki elçilerin gördüklerini yazdığı eserlerdir.

√  Yirmi Sekiz Çelebin’in Elçiliği sırasında gördüklerini sade,açık bir dille “Sefaretname”adlı eserde yazmıştır.

                         Siyer

√   Peygamberimizin hayatının anlatıldığı yazılardır.

                      Siyasetname

√   Devlet adamlarının tecrübelerini yazdığı eserlerdir.

√  Nizamül Mülk’ün Siyasetnamesi ünlüdür.

                            Seyahatname

√   Gezilip görülen yerlerin yazıldığı yzılardır.

√  Belge özelliği taşıması açısından önemlidir.

√   Evliya Çelebi’nin “Seyahatnamesi” önemlidir.

                              Münşeat

√   Divan edebiyatında Edebi değer taşıyan eserlerin toplandığı kitaptır.

                            Surname

√   Şehzadelerin doğumları ve sünnet törenlerini, düğünlerini anlatan yazılardır.

                            Menakıbname

√   Bir velinin hayat hikayesini anlatan yazılardır.

                              Hilye

√  Peygamberimizin  Fiziki özelliklerinin anlatıldığı yazılardır.

                           Gazavatname

√   Savaş hazırlıklarının ve savaşların anlatıldığı yazılardır.

              Divan Edebiyatında Akımlar

                          Türk-i Basit

√   Divan edebiyatındaki Arapça ve Farsça kelimelerin çokluğuna tepki olarak ortaya çıkmıştır.

√   16. yy ortaya çıkmıştır.

√  Akım o dönemde divan edebiyatının düşünce tarzından dolayı ve o dönemin ünlü şairleri bu akımı benimsemediği için çok etkili olmamıştır.

√   Aydınlı Visali,Edirneli Nazmi ve Tatavlı Mahremi önemli temsilcisidir.

                    Sebk-i Hindi(Hindu)

√   17. yy da ortaya çıkmış bir akımdır.

√  Hindistan’da ortaya çıkan akım oraya giden şairler tarafından benimsenmiş ve divan edebiyatında etkili olmuştur.

√   Hin tarzı ya da Hint uslubu anlamındadır.

√  Anlam kapalılığı söz konusudur.

√  Söz ve anlamdan daha çok anlama önem verme vardır.

√   Dili çok ağır süslü zor anlaşılır bir dildir.

√  Soyut kavramların ağırlıklı olduğu bir akımdır.

√   Naili,Şeyh Galip,Neşati  önemli temsilcileridir.

                     Mahallileşme Hareketi

√   15. yy ortaya Necati Bey ile ortaya  çıkan bu akım (o zamandan beri devam ediyordu) 18. yy da tekrar  güç kazanmıştır.

√   Halkın konuşma dilinin edebiyata girmesidir.

√   Yerlileşme hareketi de denir.

√   Türkçe deyimler , halk söyleyişlerinin oluştuğu yeni bir edebiyattır.

√   Dil sade,açık ve yalındır.

√   Daha çok kendini Şarkı nazım türünde göstermiştir.

√   Nedim ve Şeyh Galip önemli temsilcileridir.