İsimlere başlamadan önce sözcük türleri nedir isim ve fil soylu sözcükler nasıl ayrılır ona bakalım sonrada isimleri ayrıntılı olarak inceleyelim.                 
   
                              SÖZCÜK TÜRLERİ

Türkçede sözcükler görevleri bakımından ikiye ayrılır.İsim (Ad) soylu sözcükler ve  Fiil (Eylem) soylu sözcükler.Sözcükler cümle içinde birbirleriyle kurdukları ilişkiye göre türlere ayrılır.

1. İSİM (AD) SOYLU SÖZCÜKLER

1. İSİM (AD)

2. SIFAT (ÖNAD)

3. ZAMİR (ADIL)

4. ZARF (BELİRTEÇ)

5. EDAT (İLGEÇ)

6. BAĞLAÇ

7. ÜNLEM

8.  2-FİİL (EYLEM) SOYLU  SÖZCÜKLER

1. FİİLLER(EYLEMLER)

    

    

   NOT 1: İsim soylu sözcükler türü belirlenirken cümle içinde diğer kelimelerle olan ilişkisine göre belirlenir.Yani aynı sözcük cümle içinde farklı sözcük türü olabilir.

    

   Örnek: Güzel sözcüğünü ele alalım

    

   Her güzel benim olsun isterim

          İsim

   Bu güzel çocuk.

         Sıfat

   Çocuk güzel gülüyordu.

               Zarf

    

1.cümlede bir varlığın yerini tuttuğu için isim,
2. cümlede  bir ismi nitelediği için sıfat,
3. Cümlede bir fiili nitelediği için zarf görevini üstlenmiştir.

Her üç cümlede de güzel kelimesi var ama görüldüğü gibi cümlede bulunduğu yer ve diğer kelimelerle kurduğu ilişkiye göre farklı sözcük türü olmuştur.

NOT 2 :İsimler ve fiiller şu şekilde birbirlerinden ayrılırlar:

1-İsimler varlıkları karşılar yani söylendiğinde zihinde hareket değil o varlık canlanır, fiiller ise iş,oluş,hareket belirtir.Fiil zihnimizde bir nesne canlanmaz  hareket belirir.

Örnek: “Kalem” dediğimizde zihnimizde kalem şekli ve onu karşılayan nesne belirir yani isimdir. “Gel” kelimesini söylediğimizde zihnimizde koşma eylemi belirir yani fiildir..

2-Fiillerin olumsuzu “-ma, -me” ile yapılır.isimler ise “değil” ile yapılır.

Örnek: Gel- olumsuzu gelmedir. Gel değil diyemeyiz.Kalem de ise Kalemme diyemeyiz kalem değil deriz olumsuz yaparken.

3-Fiiller mastar eki “-mak,-mek”alırlar.İsimler ise alamaz.(Burada şuna dikkat etmeyi unutmayalım çift köklü olanlar da cümleye bakmalıyız eylem anlamı varsa fiildir.örnek var kelimesini alalım bende kalem var burada bulunmak anlamında isimdir,kardeşim Adana’ya vardı ulaşmak anlamında fiildir.)

Örnek:Gelmek diyebiliyoruz fiildir  ama kalemmek diyemiyoruz ismdir.

Uyarı: ”-mak,- mek” mastar eki hiçbir zaman kelimeyle yazılarak verilmez onu biz fiil olup olmadığını anlamak için söyleriz. Eğer kelimeye yazılı olarak verilmişe o “-mak,- mek” yapım ekidir.

1. İSİM (AD) SOYLU SÖZCÜKLER

 

                                     İSİM (AD):


    Varlıkları karşılayan kelimelere isim denir.Yani çevremizdeki gördüğümüz tüm canlı ve cansız varlıkları karşılayan kelimelerdir.Her varlığın bir ismi vardır.Böylece hayatımız kolaylaşır.Örneğin silgi dediğimizde hemen aklımıza silgi nesnesi canlanır.Böylece silgi kelimesinin karşılığı zihnimizde canlanmış olur bu kelimeye de isim denir.

1. İsimler görünen bilinen varlıkları karşıladığı gibi maddesi olmayan ,varlığı bulunmayan kavramları da karşılar. Örneğin akıl,sevgi,iyilik gibi.

   Örnek:

   Evden bir elbise bir de kitap aldım.Altı çizili kelimeler bir varlığı karşıladığı için isimdir.

    

   İsimler şu yönleriyle incelenir.

    

   A-Varlıklara Verilişine Göre İsimler

   B-Varlıkların oluşuna(Niteliğine) Göre İsimler

   C-Varlıkların Sayısına  Göre İsimler

    

   A-Varlıklara Verilişine  Göre  İsimler

    

   1-Özel İsim: Evrende tek olan tam anlamıyla benzeri olmayan isimleri karşılayan kelimelerdir.

    

   Herkesin ismi özel isimdir çünkü tam anlamıyla birebir her yönüyle benzeriniz yoktur.Aynı isimde çok kişi vardır ama şekil,huy,düşünce,duygular vs. yönünden sizin aynınız ,birebir benzeriniz değildir.

    

   Tarsus  her yönüyle mükemmel bir şehirdir.

   Ebru , bugün bize gelecek.

   Yedi Kıta dergisi tarihi bize anlatır.

    

   Altı çizili kelimeler özel isimdir.

   Özel isimlerin bazıları şunlardır.

       

      1-Kişi isimleri: Ahmet,Arslan,Mehmet,Merve,Elif vs.

      2-Yer isimleri:  Mersin,Küçükçekmece,Halkalı vs.

      3-Ülke İsimleri: Türkiye,Almanya,İngiltere vs.

      4-Dil,Din,Mezhep,Tarikat İsimleri:  Müslümanlık, Hanifi, Türkçe, 

      5-Kurum,Kuruluş İsimleri: Türk Dil Kurumu,Zühtü Şenyuva  Ortaokulu, 

      6-Kitap,dergi,Gazete İsimleri: Yedi Kıta dergisi,Çile

     7-Ulus İsimleri: Türkler,Araplar,İngilizler

     8-Hayvan İsimleri: Minnoş,Karabaş,Boncuk

     9-Gezegen isimleri: Merkür,Dünya,Güneş

   Not1:  Hayvan isimleri bir hayvanı karşıladığından özel isimdir ama kedi ,köpek dersek bu özel isim olmaz.Onlara verilen isimler özel isimdir.

    

   Akdeniz’de pamuk çok yetişir.

                     Cins isim

   Bizim Pamuk mışıl mışıl uyuyor.

           Özel isim

Not 2: Gezegen isimleri coğrafi terim olarak kullanılırsa özel isim olur.

Onu görmeyince dünyam yıkıldı.

                           Cins isim

Dünya, Güneş etrafında döner.

Özel isim

Not 3:  Özel isimler cümlede nerde olursa olsun büyük harfle yazılır.

Yazım kurallarında daha ayrıntılı değinilecektir.

2-Cins (Tür) İsim: Aynı cinsten birden çok varlığı karşılayan isimlerdir.Yani aynı cinsten birden çok varlığı bulabilirsiniz.Buna seri üretim de diyebiliriz.

   Örneğin evimizdeki televizyonun aynısını bir başkasının evinde görebiliriz ya da kullandığımız cep telefonun aynısı aynı özelliklere sahip bir başkasını bulabiliriz.

Kitap ,kalem,defter,silgi,masa,köpek,kedi,ağaç vs. cins isimdir.

Not 1: Bazı isimler cümleye göre özel isim ya da cins isim olabilir.

Ayağım kayaya çarptı.

              Cins isim

Kaya en iyi arkadaşımdır.

Özel isim

Not2: Bir kelimenin özel isim mi cins isim mi olduğu kullanıldığı cümleye göre değiştiği unutulmamalıdır.Sınavlarda çıkan sorularda altı çizili kelimeler vs. gibi soru kalıplarında sadece altı çizili kelimeye bakılması yanlış yapmamıza neden olabilir bu yüzden cümle ile birlikte değerlendirilmelidir.

B-Varlıkların Oluşuna(Niteliğine) Göre İsimler

1-Somut İsim: Duyu organlarımızla algılayabildiğimiz varlıklardır.Buna şöyle de diyebiliriz karşımızdakine ispat edebildiğimiz isimlerdir.

  Somut isimleri beş duyu organımızla algılarız birisiyle algılamamız onun somut olmasına yeterlidir.Bazı varlıklar birden çok duyu organımıza hitap edebilir ama bu onun çok somut olduğu anlamına gelmesin.

Örnek:

Kardeşim yemeğini yedi.

Bu cümlede yemek kelimesi somuttur çünkü tatma ,koklama,dokunma ile onu algılayabiliriz ve karşımızdakine ispat edebiliriz.

Bahçedeki çiçekler çok güzel görünüyor.

Çiçek kelimesi somuttur.Çünkü görebiliriz,dokunabi- 

liriz.

Masa bugün üzerindeki örtü ile ,tabakla,kaşıkla,

vazoyla çok güzel görünüyordu. Altı çizili kelimeler somuttur.

2-Soyut İsim: Duyu organlarımızla algılayama- dığımız varlıklardır.Buna şöyle de diyebiliriz karşımızdakine ispat edemediğimiz ama varlığını kabul ettiğimiz isimlerdir diyebiliriz

Örnek:

Eşine büyük bir sevgiyle bağlıydı.

Burada sevgi kelimesi soyuttur çünkü sevgi beş duyu organımızla algılanamaz,birde kime göre ne kadar sevgi miktarı nedir kişiden kişiye değişebilir.

Akıl çok önemlidir.

Dün gece çok güzel rüya gördüm.

Altı çizili kelimeler de soyuttur.

Not1: Allah,melek,şeytan,cin,rüya vs. gibi kelimeler soyuttur evet bunların varlığını kabul ediyoruz ama bunları ispat etme noktasında yetersiziz.mesela birsi ben şu rüyayı gördüm dese doğru mu yanlış mı ispat edemeyiz bu yüzden soyuttur fakat rüya görebileceğini  kabul ederiz çünkü bizde görebiliyoruz.

Not2: Bazı kelimeler cümleye göre somut veya soyut olabileceği unutulmamalıdır.Kelimeler cümleye göre değerlendirilmesi gerektiği unutulmamalıdır.

Onunla aramızda derin bir bağ var.

                                        Soyut İsim

Ayakkabımın bağı çözülmüş.

                   Somut isim

İlk cümlede ispat edemediğimiz ve beş duyu organımızla algılayamadığımız ve kişiden kişiye değişebildiğinden soyuttur.İkinci cümlede ise görme ve dokunma duyu organımıza hitap ettiğinde ve karşımızdakine ispat edebildiğimizden somuttur.

Not3: Somutlaştırma ve soyutlaştırma da vardır.

Somutlaştırma :Soyut olan bir kavramın somut hale gelmesidir.

Örnek:

Seher vakti bir güzele vuruldum

Burada  güzel kelimesi normalde soyuttur ama cümlede bir kişinin yerini tutmuş ve somut hale getirilmiştir.

İyiler her zaman kazanır.

Cesurlar hep başı dik gezmiştir.

Hayallerime kanat takıp uçuracağım.(benzetme yoluyla hayaller kuşa benzetilmiş)

Soyutlaştırma: Somut olan bir kavramın soyut hale gelmesidir.

Örnek:

Kardeşin çok kalpsiz çıktı.

Burada kalp aslında somuttur.Beş duyu organımızdan biriyle algılayabiliriz ama cümlede duygusuz anlamında kullanıldığı için soyut hale getirilmiştir.

Arkadaşının acı ile ağlıyordu.

Sana gönül kapım hep açıktır.

Hangi yüzle buradasın.

C-Varlıkların Sayısına  Göre İsimler

1-Tekil İsim: Sayıca tek bir varlığı karşılayan çoğul eki (-lar,-ler) almamış isimlerdir.

Örnek:

Ağaç,kalem,Ahmet,balık,roman vs.

2-Çoğul İsim: Tekil isimlerin çoğul eki (-lar,-ler) almış halindeki isimlerdir.

Örnek:

Ağaçlar,kalemler,balıklar,romanlar vs.

Not: “-lar,-ler eki” her zaman çokluk anlamı katmayabilir cümleye değişik anlamlar da katabilir.Bunu da cümleyi okuduğumuzda cümleye göre değerlendirmek gerekir.Bunlar cümlede anlam konusunda ya da sözcükte anlam kısmında karşımıza çıkabilir.Hangi anlamda kullanılmış,kaç farklı anlamda kullanılmış ya da aynı anlama gelecek şekilde kullanılmıştır sorularında karşımıza çıkabilir.

1. Saygı anlamı katar:  Mehmet Beyler geldi.

2. Sülale anlamı katar: Osmanlılar uzun yıllar hüküm sürdü.

3. Abartma anlamı katar: Daha dünyalar kadar iş var.

4. Yaklaşık anlamı katar: On beş yaşlarında bir çocuktu.

5. Benzerleri anlamı katar: Nice Fatihler yetişecektir.

6. Aile anlamı katar: Ayşeler bize gelecek. 

7. Her anlamı katar: Kışları Uludağ’a gideriz.

    

   1-Topluluk İsmi: Görünüşte tekil olduğu halde anlamca birden çok varlığı karşılayan kelimelerdir.Bu kelimeler çoğul eki almadığı halde aynı türden birden çok varlığı karşılar.

   Örnek:

    

   Sürü,kafile,demet,ordu,meclis,bölük vs.

    

   Not1: Topluluk isimleri de çoğul eki alabilir bu durumda aynı türden birden fazla topluluk olduğu anlamı ortaya çıkar.

    

   Kafileler geldi. Cümlesinde kafile zaten çok kişiden oluşur ama çoğul eki alınca birden çok kafile olduğu anlamını verir.

    

   Not2: Bazı durumlarda tekil adlar ad aktarması yoluyla topluluk anlamı kazanabilir.

    

   Sınıf bugün pikniğe gittik

    

   Şehir hala uykudaydı.