İSMİN HALLERİ(ADIN DURUMLARI)
İsmin halleri beşe ayrılır.
Yalın Hali
Belirtme Hali (-i hali)
Yönelme Hali (-e hali)
Bulunma Hali (-de hali)
Çıkma Hali (-den hali)
Yalın Hali
İsmin durum eklerinden diğerlerini almamış haline denir.Yani bu ekler dışında çekim ekleri yapım ekleri alsalar da yalın halde sayılırlar.Önemli olan diğer durum eklerini almamış olmasıdır.
Örnek:
Kardeşim masa taşıdı.
Kalemler odamda kaldı.
Hancı bana bir bardak su getir.
Yatak çok sert geldi bana.
Koyu yazılan kelimeler yalın haldedir.
2- Belirtme Hali (-i hali)
İsmin “ -ı,-i,-u,-ü” eki almış halidir.Cümlede nesne görevini üstlenir.Fiilin neyi etkilediğini gösterirler.Kimi,Neyi sorularına cevap verirler.
Örnek:
Kutup bölgesindeki canlılar güneşi bekliyor.
Neyi bekliyorlar dediğimizde güneşi cevabını alıyoruz.fiilden etkilenen güneş oluyor.
Evdeki kitapları getirdim.
Bugün yolda kardeşimi gördüm.
Odunları bir türlü kıramadı.
Evde Ebru’yu gördüm.
Not: 3.tekil iyilik kişi eki ile ismin belirtme hali karıştırılmamalıdır.Belirtme durumu eki alan sözcük cümlede nesne görevinde olur ve kimi ,neyi sorusuna cevap verir.İyelik eki alan sözcük ise kimin sorusu sorulduğunda onun kelimesi cevabımı verir .Belirtme durumu eki alan kelime bu soruya cevap vermez.
Örnek:
Kitabı tekrar basılacak.
İyelik eki (kimin kitabı dediğimizde onun kitabı cevabını alırız.)
Mehmet kitabı bize getirdi.
Belirtme ekidir(neyi getirecek dediğimizde kitabı cevabını alırız.)
3-Yönelme Hali (-e hali)
İsimin “-a,-e” eki almış halidir.
Herkes eve gidiyor.
Yaza tekrar görüşürüz.
Dişe diş dövüştüler.
Not1: Yönelme hali eki “ben ve sen” şahıs zamirlerine geldiğinde şahıs zamirlerinin yapısında değişiklik yapar.”Bana ve Sana olur.”Böylece kökü değiştirmiş olur.
Bana üç kilo elma ver.
Sana kaç defa söyledim bu olayı.
Not2: Yönelme hali fiillerin kök ve gövdelerine gelmez.
Bu olayı duyunca sana koşa koşa geldim.
Saat dördü üç geçe size geldim.
4-Bulunma Hali (-de hali)
İsimlerin “-da,-de,-ta,-te” eki almış halidir.Cümleye bulunma anlamı katar.
Örnek:
Sokakta çok insan var.
Bu kelime sözlükte yok.
Evde oturan annesiydi.
Ağacın dalında bir kuş vardı.
Not: Eğer “-da,-de” eki kelimenin anlamını değiştirmişse bu hal eki değil yapım ekidir.
O öğrenci en gözde oyuncumuzdur.
Burada bulunma anlamında değildir kelimenin anlamını değiştirmiş dolayısıyla yapım eki görevindedir.
5-Çıkma Hali (-den hali)
İsmin “-den,-dan,-ten,-tan” eki almış halidir.
Örnek:
O İstanbul’dan ayrılalı çok oldu.
Evden gelirken yemekleri getirmeyi unutma.
Sıradan çıkarken dikkat et.
Not: Eğer “-dan,-den” eki kelimenin anlamını değiştirmişse bu hal eki değil yapım ekidir.
Sıradan bir olay için beni neden arıyorsunuz?
Burada çıkma anlamında değildir kelimenin anlamını değiştirmiş dolayısıyla yapım eki görevindedir.