SIFATLAR (ÖNADLAR)
Varlıkları karşılayan kelimelere isim demiştik bu varlıkların rengini ,biçimini,sayısını gibi özelliklerini belirten kelimelere de sıfat diyeceğiz.
Mesela bir ev düşünelim bu evin rengi ,özellikleri,biçimi gibi durumlar sıfat olan kelimeyi belirtir.
Örnek:
şu
kırmızı
büyük
bir Ev
bütün
hangi
Yukarıda görüldüğü gibi ev kelimesi isimdir ve bundan önce gelen kelimeler de isim olan kelimeler ismi nitelik yönünden işaret,sayı,belgisizlik ve soru yoluyla da belirttiği için sıfat olur.
Hızlı koştu.
Fiil
Koştu fiil olduğu için hızlı kelimesi sıfat olmaz.Nasıl koştu dediğimizde evet cevap veriyor bir nitelik belirtiyor ama bir ismin değil bir fiilin özelliğini ,niteliğini söylüyor bu yüzden sıfat olamaz.
Burada şunu çok iyi bilmemiz gerek sıfatlar sadece isimleri niteler ya da belirtir.İsim varsa sıfat vardır yoksa sıfat yoktur.Yani bir fiili,bir zarfı vs. niteleyemez ve ya belirtemez.Ayrıca sıfatlar isimlere gelen ekleri alamaz alırsa sıfat olamaz.
O halde sıfatın tanımını şöyle yapabiliriz.
Varlıkları niteleyen ya da onları sayı,işaret,belgisizlik ve soru yoluyla belirten kelimeye sıfat (önad) denir.
Sıfatlar ikiye ayrılır.
Niteleme sıfatı
Belirtme sıfatları
Niteleme sıfatını bulmak için isme “NASIL?” sorusu sorulur alınan cevap niteleme sıfatını verir.Tek yapmamız gereken ismiş bulmak ve ona nasıl sorusunu yöneltmek.
Örnek:
Kırmızı
Büyük
Kırık MASA
Yeni
Yuvarlak
Parlak
Masaya nasıl sorusunu yöneltelim Nasıl masa?
Cevap olarak kırmızı,büyük,kırık,yeni,yuvarlak,parlak cevabını alıyoruz işte bu kelimeler niteleme sıfatı olur.
Örnek:
Büyük evimizin önünden bulanık nehir akar.Nehrin yanında parlak taşlar,geniş masalar,yeşil ağaçlar ve masmavi gökyüzü vardır.
Koyu(siyah) yazılan kelimeler ismin niteliğini belirttiği için ve isme sorduğumuz nasıl sorusuna cevap verdiği için niteleme sıfatıdır.
Not:
Bir isim birden çok niteleme sıfatı tarafından nitelenebilir.
Örnek:
Onun terbiyeli,titiz,çalışkan insan olduğunu herkes bilir.
Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi İnsan kelimesi bir çok niteleme sıfatı tarafından nitelenmiştir.
2-Belirtme sıfatları
Belirtme sıfatları da isimleri işaret,sayı,
belgisizlik ve soru yoluyla belirten kelimelerdir.
Dörde ayrılır.
İşaret sıfatı
Sayı sıfatı
Belgisiz sıfat
Soru sıfatı
a-İşaret sıfatı
Varlıkları (İsimleri) işaret yoluyla belirten,gösteren kelimelerdir.
Başlıca işaret sıfatı şunlardır.
Bu,şu,o,beriki,öteki vs. kelimeleridir.
İsme sorulan “Hangi?” sorusunun cevabı işaret sıfatını verir.
Örnek:
Bu
Şu
O
Beriki Çocuk
Öteki
Diğer
Hangi çocuk diye sorduğumuzda Bu, şu, o, beriki, öteki ve diğer cevabını alırız işte bunlara işaret sıfatı denir.
Örnek:
Bu adam şu evi beriki kişiye öteki insanın yardımıyla o şekilde sattı.
Not 1:
Bazı işaret sıfatları yer bildirebilir.Bunlar genelde “-daki” ekini alır.
Örnek:
Sokaktaki çocuk
Masadaki kitap
Dolaptaki elbise
Not 2:
İşaret sıfatları isme gelen çekim eklerini almazlar alırsa “zamir” olur.
Örnek:
Bu elbiseyi sana aldım.
Hangi elbise dediğimizde “ bu” işaret sıfatı cevabını alırız.
Bunu sana aldım.
Bu cümlede ise işaret belirten kelime isme gelen çekim ekini almış ve aynı zamanda ismin yerini tuttuğu için işaret zamiri olur.
Öteki anahtarı bana ver.
İşaret sıfat
Ötekini bana ver.
İşaret zamir
Not 3:
“o” sözcüğü bir ismi işaret yoluyla belirtirse işaret sıfatı ,bir ismin yerini işaret yoluyla tutarsa işaret zamiri ,bir kişinin yerine kullanılırsa kişi zamiri olur.
Örnek:
O elbise çok güzel.
Hangi elbise dediğimizde elbiseyi işaret yoluyla işaret ettiği için işaret sıfatı olur.
O çok güzel.
Burada elbisenin yerini işaret yoluyla tuttuğu için işaret zamiri olur.
O, dün akşam bize geldi.
Burada da bir kişinin yerini tuttuğu için kişi zamiri olur.
Not 3:
“o” kelimesinin yanında virgül varsa bu kesinlikle sıfat değildir kişi zamiridir.
b-Sayı sıfatı
İsimleri sayı yoluyla belirten kelimelerdir.
Örnek:
Bir
Üçte iki
Beşinci Ekmek
İkişer
Kelimesinin önündeki sayılar onu sayı yoluyla belirttiği için sayı sıfatı olur.
Sayı sıfatları dörde ayrılır.
Asıl Sayı Sıfatı
Sıra Sayı Sıfatı
Kesir Sayı Sıfatı
Üleştirme Sayı Sıfatı
1-Asıl Sayı Sıfatı
Varlıkların sayısını kesin olarak belirten sıfatlardır. İsme sorulan “kaç” sorusunun cevabı asıl sayı sıfatını verir.
Örnek:
Beş ekmek
Üç sıra
Sekiz öğrenci
Yedi masa
On kalem
İsme kaç sorusunu sorduğumuzda cevap olarak asıl sayı sıfatını(kırmızı renk olan)alırız.
Not :
Bir kelimesi eğer cümlede sayı olarak kullanılmışsa ya da iki,üç diye devam edebiliyorsak asıl sayı sıfatıdır.Eğer belirsizlik anlamı bildiriyorsa belgisiz sıfat olur.
Örnek:
Bir elbise aldım.
Burada asıl sayı sıfatıdır çünkü iki elbise üç elbise diyebiliriz.
Günlerden bir gün.
Burada belgisiz sıfattır çünkü günlerden iki gün ,üçgün diyemeyiz.
2-Sıra Sayı Sıfatı
Varlıkların sırasını belirten kelimelerdir.”-ncı,-nci,-ncu,-ncü” eki alır.İsme sorulan “kaçıncı” sorusunun cevabı sıra sayı sıfatını verir.
Örnek:
Sekizinci masa
Üçüncü sıra
Beşinci ev
Üçüncü ekmek
İsme kaçıncı sorusunu sorduğumuzda cevap olarak sıra sayı sıfatını(kırmızı renk olan)alırız.
Not :
İlk,sonuncu,son gibi kelimeler de sıra sayı sıfatını belirtir.
Örnek:
İlk soruyu ben çözdüm.
Listenin son sırasındaki gelsin.
Sonuncu soru çok zordu.
3-Kesir Sayı Sıfatı
Varlıkların oranını ya da bir bütünün parçalarını gösteren sıfatlara kesir sayı sıfatı denir.İsme sorulan “kaçta kaç “sorusunun cevabı kesir sayı sıfatını verir.
Örnek:
Yarım ekmek
Yüzde yetmiş başarı
Dörtte üç pay
4-Üleştirme Sayı Sıfatı
İsimleri eşit paylaşma konusunda belirten sıfatlardır.”-ar,-er,-şar,-şer” eki getirilerek yapılır.İsme sorulan “kaçar” sorusunun cevabı üleştirme sayı sıfatını verir.
Beşer elma
Dörder sıra
İkişer ev
Sekizer öğrenci
Not 1 :
Her “-şar,-şer,-ar,-er “ ekini lan üleştirme sayı sayı sıfatı olmayabilir.
Örnek:
İkişer ikişer geldiler.
Fiili nitelediği için zarf olur.
Yani ismi nitelemeyen hangi sayı olursa olsun sayı sıfatı olmaz.
Not 2:
Üleştirme sayı sıfatları her zaman yazı ile yazılır.
Örnek:
5’er kitap (yanlış)
Beş’er kitap (doğru)
c-Belgisiz sıfat
İsimleri tam olarak değil de aşağı yukarı belli belirsiz belirten kelimelere belgisiz sıfat denir.
İsme sorulan “hangi” sorusunun cevabı (önündeki kelime işaret belirtmiyorsa)belgisiz sıfatı verir.
“bir,birkaç,bazı,her,tüm,hiçbir,bütün,herhangi bir,kimi,birçok” gibi kelimeler çok kullanılan belgisiz sıfatlardır.
Birkaç
bazı
her
tüm
hiçbir öğrenci (ler)
bütün
herhangi bir
kimi
birçok
İsmi belirsizlik yönüyle belirttikleri için öğrenci kelimesinin önündeki kelimeler belgisiz sıfat olur.
Not :
Belgisiz sıfat ile belgisiz zamir karıştırılmamalıdır.Belgisiz sıfat ismi belirsizlik yönüyle belirtir ve isme gelen çekim eklerini alamaz ,belgisiz zamir ise ismin yerini belgisiz olarak tutar
Bazı öğrenciler buraya geldi
İsmin önüne gelmiş ve onu belirsizlik yönüyle belirtmiş belgisiz sıfat olur.
Bazıları buraya geldi.
İsmin yerini belirsizlik yönüyle tutmuş aynı zamanda isme gelen eki almış o yüzden belgisiz zamir olur.
d-Soru sıfatı
İsimleri soru yoluyla belirten kelimelere soru sıfatı denir.Yani sıfatları bulmak için sorduğumuz tüm sorular aslında soru sıfatlarını oluşturur.
Örnek:
Nasıl bir öğrenci ?
Kaç ekmek aldın?
Hangi ev sizin?
Not 1 :
Bir isim hem niteleme hem belirtme sıfatı alabilir.
Güzel bir ev
N.S B.S İsim
Not 2 :
Bir sıfat birden çok ismi niteleyebilir ya da belirtebilir.
Sımsıcak hava,deniz,kum yaşanacak yer.
Sıfat isim
ADLAŞMIŞ SIFAT
Adlaşmış sıfat demek sıfat tamlamasındaki ismin düşerek sıfat olan kelimenin ismin de yerini almasına denir.Yani sıfat adlaşıyor.
Örnek:
Yaşlı insan bazen işleri yaparken zorlanabilir.
Buradaki yaşlı insan bir tamlamadır.Bu tamlamadaki ismi düşürdüğümüzde adlaşmış sıfat yaparız.
Yaşlı ,bize doğru geliyordu.
Aslında burada yaşlı insan (kişi,kadın,adam vs. gibi kelimeler getirebiliyoruz yani yanına isim getirebiliriz.)
Sınıfın çalışkanı sınav sonunda belli olacak.
(Sınıfın çalışkan öğrencisi)
Zenginler (insanlar) fakirlere (insanlara) yardım etmeli.
Küçük(çocuk),abisini çok kıskandı.
Yenileri (elbiseleri)gördüğünde eskileri(elbiseleri) hemen çöpe attı.
SIFATLARDA KÜÇÜLTME
Sıfatlarda küçültme “-cık,-cik,-msı,-msi,-mtrak, -mtrek,-ca,-ce” ekleriyle yapılır.
Örnek:
Daracık sokaklar vardı
Genişçe bir odaydı.
Mavimtrak bir rengi vardı.
Ekşimsi portakal yedim.
SIFATLARDA PEKİŞTİRME
Sıfatlarda pekiştirme üç yolla yapılır.
İkileme yoluyla yapılabilir.
İri iri gözler
Uzun uzun yollar
“mı,-mi,-mu,-mü” ile yapılır.
Güzel mi güzel ev
Sevimli mi sevimli kedi.
3-“m,p,r,s” ünsüzleriyle yapılır.
Burada şu şekilde yapılır sıfat olan kelime alınır onun ilk ünlüsüne kadar olan kısım alındıktan sonra “m,p,r,s” den uygun olan getirilir ve sıfat olan kelimenin tamamı tekrar yazılır.
Kırmızı elbise
Kırmızı kelimesi sıfattır.Bu kelimenin ilk ünlüsüne kadar olan kısmı alalım “kı-“ sonrada “m,p,r,s” uygun olanı getirelim “kıp-“ daha sonra sıfatın tamamını yazalım “kıpkırmızı ev” işte böylece pekiştirme yapılmış oldu.
Masmavi deniz
Tertemiz sınıf
Mosmor araba
Not :
Bazen pekiştirme yaparken ses türemesi meydana gelebilir.
Yapayalnız çocuk
Sapasağlam adam
ÜNVAN SIFATLARI
İsimlerin önüne gelen ve onların ünvanlarını bildiren ya da saygı bildiren kelimelere denir.
Bunlar isimden önce gelebileceği gibi isimden sonrada gelebilir.Ya da hem isimden önce hem isimden sonra gelebilir.
Doktor Ahmet
Ahmet Çavuş
Gazi Ahmet Paşa