İSİM (AD) TAMLAMALARI
Öncelikle isim tamlaması nedir onunla başlayalım isim tamlamaları demek adı üzerinde kelimelerin isim olması gerek,yani isim olmazsa isim tamlaması da olmaz.Tek kelimeyle de isim tamlaması olmaz.Mutlaka iki isim bir araya gelecek ve aralarında bir anlamsal bağ ya da eklerle ilgi kurulmuş olması da gerektir.Her iki ismin bir araya gelmesi demek isim tamlaması demek olmadığını bilmek gerek.
İsim tamlamalarına geçmeden önce bilmemiz gereken birkaç şeyi daha öğrenelim.
İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan vardır.Genelde ilk olan tamlayan ikincisi ise tamlanan olur.Tabi bunlar bazen yer değişebilir nasıl ayırt edeceğiz peki tamlanan hep “-ı,i,u,ü"eki alır buradan da bulabilirsiniz.
Arabanın kapısı
Tamlayan Tamlanan
Görüldüğü gibi kapının neye ait olduğu söylenmiş yani iki isim rastgele bir araya gelmemiş aralarında bir ilişki vardır.Tamlanana dikkat ettiysek “-ı,-i, -u, -ü” ekini almış böylece tamlanan ile tamlayanı da ayırt edebilirsiniz.
İsim tamlamalarını dört başlıkta inceleyeceğiz.tabi burada takısız ad tamlamasında muallaktan bahsedeceğiz ama biz burada yine öğrenmeniz açısından bahsedeceğiz.
Belirtisiz İsim Tamlaması
Belirtili isim Tamlaması
Zincirleme İsim Tamlaması
Takısız İsim Tamlaması
1-Belirtisiz İsim Tamlaması
Bu tamlamalarda Tamlayan ek almaz tamlanan ise”-ı,-i,-u,-ü” alır araya kaynaştırma harfi aldığı da olur.Yani”-sı,-si,-su,-sü,-nı,-ni,-nu,-nü” şeklinde de gelebilir.
Burada yapmamız gereken tek şey iki ismin bir araya gelmesi ve tamlananın söylediğimiz eklerden birini almasıdır.
“Ev kedi “ iki isim bir araya geldi tabi bunlar şimdi pek alakalı görünmüyor kedi kelimesine uygun eki getirelim şimdi “ Ev kedisi ” görüldüğü gibi aralarında bir ilişki kuruldu ve kedi kelimesi tamlanan eki aldı böylece Belirtisiz isim tamlaması yapmış olduk.
Örnek:
Okula gele adam kapı kolunu söktü sınıf içinde bulunan öğrencilere öğretmenimize söylememizi istedi.
Örnek:
Rüzgar etkisi , Masa örtüsü, Ayakkabı bağı, Çocuk hırkası vs.
2-Belirtili isim Tamlaması
Bu isim tamlaması belirtisiz isim tamlamasından farklı olarak tamlayan da ek alacak yani tamlayan “-ın,-in,-un,-ün,-nın,-nin,-nun,-nün” ekini tamlanan ise”-ı,-i,-u,-ü”-sı,-si,-su,-sü,-nı,-ni,-nu,-nü” eklerinden birini alacak.
“Ev kedi “ iki isim bir araya geldi tabi bunlar şimdi pek alakalı görünmüyor ev ve kedi kelimesine uygun eki getirelim şimdi “ Evin kedisi ” görüldüğü gibi aralarında bir ilişki kuruldu ve ev kelimesi tamlayan eki kedi kelimesi de tamlanan eki aldı böylece belirtili isim tamlaması yapmış olduk.
Örnek:
Okula gele adam kapının kolunu söktü sınıfın içinde bulunan öğrencilere öğretmenimize söylememizi istedi.
Örnek:
Masanın örtüsü,kalemin ucu,ayakkabının rengi,
kumandanın tuşu,gözünün rengi vs.
3-Zincirleme İsim Tamlaması
Buraya kadar hep iki isimden bahsettik zincirleme isim tamlamasında ise en az üç isim bir araya gelerek aralarında anlam ilişkisi kurması gerekiyor yani iki isim bir araya gelmişe orada zincirleme isim tamlamasından bahsedemeyiz.
“Ev kedi göz“ üç isim bir araya geldi tabi bunlar şimdi pek alakalı görünmüyor bunların aralarında ilişki kurabilmesi için ekler gelecek (tamlayan ve tamlanan ekleri)“ Evin kedisinin gözü ” ya da “ Ev kedisinin gözü ” görüldüğü gibi aralarında bir ilişki kuruldu böylece zincirleme isim tamlaması yapmış olduk.
Zincirleme isim tamlaması içinde en az iki isim tamlaması olduğu görülür.
Örnek:
Okula gelen adam sınıf kapısının kolunu söktü sınıfın içindeki öğrencilere öğretmenimize söylememizi istedi.
Örnek:
Serüven romanlarının okuyucu,masa örtüsünün rengi,sicil dosyasının kapak rengi vs.
4-Takısız İsim Tamlaması
Bu tamlamaya kimileri sıfat tamlaması der biz burada bunu yine de öğreneceğiz ola ki soru gelirse yapabilmek için.
Takısız isim tamlamasında her iki isim de ek almaz peki nasıl bulacağız o zaman iki yolu var bulmak için
Tamlayan tamlananın neden yapıldığını yani hammaddesini belirtir.
Çelik kapı burada kapıya sen neden yapıldın ya da senin hammadden nedir diye soru sorduğumuzda tamlayan çelikten diye cevap veriyor bu yüzden takısız isim tamlaması diyoruz.
Örnek:
Tahta masa, demir kapı, taş duvar, naylon kap vs.
Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtir.
Melek yüz bura da yüze soruyoruz sen neye benziyorsun tamlayan hemen melek cevabını veriyor böylece takısızı isim tamlaması yapmış oluyoruz.
Örnek:
Arslan asker,tilki çocuk,zeytin göz vs.
İsim Tamlamalarıyla İlgili Bazı Özellikler
1-Belirtisiz isim tamlaması sıfat tamlamasında sıfat görevini üstlenebilir.
Kül rengi bulutlar
B.siz i. tamlaması isim
Nasıl bulutlar dediğimizde kül rengi cevabını alırız belirtisiz isim tamlaması ismin sıfatı görevini üstlenmiş oldu.
2-Belirtisiz isim tamlaması bir sıfat tarafından nitelenebilir.
Soğuk kış geceleri
Sıfat B.siz i. tamlaması
Nasıl kış geceleri dediğimiz de soğuk kelimesi cevabını alırız.
3-Belirtisiz isim tamlaması arasına başka sözcükler girmez.Ama çeşitli anlam ilişkisi kurabilir.
b-Tamlayan tamlananın nedenini , sebebini belirtir.
Sinir hastalığı ,uçak korkusu
c-Tamlayan tamlanın çıkış yerini belirtir.
Malatya kaysısı
d-Tamlayan tamlanın niteliğini belirtir.
Çayır yeşili
e-Tamlanan tamlayanın neye özgü olduğunu belirtir.
Ayakkabı boyası
4-Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına başka kelimeler girebilir.
Kalemin sivri ucu
Başka bir kelime
5-Belirtili isim tamlamalarında tamlayan veya tamlanan zamir olabilir.
Onun defteri , öğrencilerin defteri
Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan
6-Belirtili isim tamlamalarında tamlayan düşebilir.
Arkadaşı bize geldi.
Aslında onun arkadaşı bize geldidir. onun kelimesi düşmüştür.
7-Tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.
Rengi gözlerin beni benden alan.
Tamlanan Tamlayan
8-“-dan,-den “eki tamlayan eki yerine kullanılabilir.
Öğrencilerden hangisi
Aslında öğrencilerin hangisi dir.”-den” burada “–in” eki yerine kullanılmıştır.
9-Bir tamlayan birden fazla tamlanana bağlanabilir.
Ağacın dalı,rengi,yaprağı
tamlayan tamlanan
10- Birden çok tamlayan bir tamlanana bağlanabilir.
Masanın,kalemin,kapının rengi
Tamlayan tamlanan