TÜRK EDEBİYATI DERS NOTLARI

FİİLERDE KİP

KİP: Fiilin bildirdiği kılışın, durumun veya oluşun zamana bağlı olarak   ya da istek,emir,gereklilik ve şartın nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı ve­rilir. Bazen bunlar bir başkasına haber verme şeklinde olur , bazen bir şarta bağlanır, bazen istenen bir durum anlatılır. Buna fiilin kipi denir.


Türkçe'de kipler iki grupta incelenir. Bunlar haber kipleri ve dilek kipleridir.
 

Not: Fiillerde kip sadece yüklemi  fiil olan kelimelerde aranır.Yani yüklem isimden oluşuyorsa orada kip eki bulunmaz.Yüklem isim ama isimden fiil yapan ek almışşa orada da kip eki olur.


A. Haber (Bildirme) Kipleri

   Haber kipleri fiilin bildirdiği işin yapıldığı zamanı bildirir.Yani zaman bildiren kiplerdir.

  Soruda aşağıdakilerden hangisinde zaman anlamı var ya da işin yapılma zamanını bildirir derse bu kipe bakılması gerekir.

    Haber kipler dört'e ayrılır
 
1-Şimdiki zaman kipi:

Şimdiki zaman da anlatımla işin aynı anda yapıldığını bildirir.yani söylendiğinde o iş yapılıyor demektir. Fiil+-yor eki ile yapılır.


I. Tekil Kişi    →    koşuyorum

II. Tekil Kişi     → koşuyorsun

III. Tekil Kişi    → koşuyor

I. Çoğul Kişi    →    koşuyoruz

II. Çoğul Kişi    →  koşuyorsunuz

III. Çoğul Kişi   → koşuyorlar
      


Not: "-makta,-mekte " eki de şimdiki zaman anlamı verir.Yani bu ekler de eklendiği kelimeye iş ile anlatımın aynı anda yapıldığı anlamı verir.Fakat bunlar şimdiki zaman kip eki değildir. 6 kişiye göre çekimlenebilir.


koşuyorum = koşmaktayım   (her ikisi de aynı anlama gelmektedir anlatım ile koşma aynı anda yapılmaktadır.


I. Tekil Kişi    →    koşmaktayım

II. Tekil Kişi     → koşmaktasın

III. Tekil Kişi    → koşmakta

I. Çoğul Kişi    →    koşmaktayız

II. Çoğul Kişi    →  koşmaktasınız

III. Çoğul Kişi   → koşmaktalar
      


2-Geçmiş  zaman kipi:

Cümleye işin anlatımdan önce yapıldığı anlamı verir. ikiye ayrılır.


a-Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman

Fiilin bildirdiği işi başkasından duyma söz konusudur.Yani söyleyen kişi olayı  görmemiştir.Bu yüzden kesinlik bildirmez.  Fiil+-mış,-miş,muş,-müş ekiyle yapılır.


I. Tekil Kişi    →    koşmuşum

II. Tekil Kişi     → koşmuşsun

III. Tekil Kişi    → koşmuş

I. Çoğul Kişi    →    koşmuşuz

II. Çoğul Kişi    →  koşmuşsunuz

III. Çoğul Kişi   → koşmuşlar


b-Görülen (Bilinen)Geçmiş Zaman

Fiilin bildirdiği işi bizzat görme söz konusudur.Yani söyleyen kişi olayı bizzat görmüştür. Fiil+-dı, -di, -du, - dü; -tı, -ti,-tu, -tü. ekiyle yapılır.


 
I. Tekil Kişi    →    koştum

II. Tekil Kişi     → koştun

III. Tekil Kişi    → koştu

I. Çoğul Kişi    →    koştuk

II. Çoğul Kişi    →  koştunuz

III. Çoğul Kişi   → koştular
 
 
3. Gelecek zaman Kipi: 

Fiilin bildirdiği işin anlatımdan  sonra yapılacağını bildiri. Fiil+-acak,-ecek eki ile yapılır.


I. Tekil Kişi    →    koşacağım

II. Tekil Kişi     → koşacaksın

III. Tekil Kişi    → koşacak

I. Çoğul Kişi    →    koşacağız

II. Çoğul Kişi    →  koşacaksınız

III. Çoğul Kişi   → koşacaklar


 
4. Geniş zaman Kipi: 

Fiilin bildirdiği işin her zaman yapılabileceğini bildirir. Fiil+-r, -ar, -er,-ur,-ür eki ile yapılır.

I. Tekil Kişi    →    koşarım

II. Tekil Kişi     → koşarsın

III. Tekil Kişi    → koşar

I. Çoğul Kişi    →    koşarız

II. Çoğul Kişi    →  koşarsınız

III. Çoğul Kişi   → koşarlar



B. Dilek (İsteme) Kipleri
 
Bu kiplerde zaman anlamı yoktur. Bu kipler bir isteği, arzuyu,şartı ve ya emri bildirir. Dört'e ayrılır.
 

1. Gereklilik kipi :

 
Fiilin bildirdiği işin yapılması  yapılması gerekliliğini bildirir. Fiil+-malı,-meli eki ile yapılır.

I. Tekil Kişi    →    koşmalıyım

II. Tekil Kişi     → koşmalısın

III. Tekil Kişi    → koşmalı

I. Çoğul Kişi    →    koşmalıyız

II. Çoğul Kişi    →  koşmalısınız

III. Çoğul Kişi   → koşmalılar


NOT: Gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal,olasılık anlamı da katar.


Annem eve varmış olmalı. (olasılık,ihtimal anlamı katmıştır)
 




2. Şart kipi (dilek - koşul) :



 Cümleye   koşul anlamı katar. Yani bir işin gerçekleşmesi başka bir işin gerçekleşmesine bağlıdır. Fiil+-sa, -se eki ile yapılır.


I. Tekil Kişi    →    koşsam

II. Tekil Kişi     → koşsan

III. Tekil Kişi    → koşsa

I. Çoğul Kişi    →    koşsak

II. Çoğul Kişi    →  koşsanız

III. Çoğul Kişi   → koşsalar

3. İstek kipi : 


Cümleye istek anlamı katar.Fiil+-a,-e eki ile yapılır.


I. Tekil Kişi    →    koşayım

II. Tekil Kişi     → koşasın

III. Tekil Kişi    → koşa

I. Çoğul Kişi    →    koşalım

II. Çoğul Kişi    →  koşasınız

III. Çoğul Kişi   → koşalar

4. Emir kipi : 


Eylemin yapılması gerektiğini emir  şeklinde bildiren çkiptir. Birinci tekil ve birinci çoğul çekimi yoktur.Çünkü kişi kendiş kendine emir veremez.Emir kipininm eki yoktur çekimi kişi ekleriyle yapılır.

1. tekil kişi ......

2. tekil kişi -  Koş

3. tekil kişi -  Koş - sun

1. çoğul kişi ........

2. çoğul kişi - Koş - un (koş - unuz)

3. çoğul kişi - Koş - sunlar
Yorumlar - Yorum Yaz