Cümlenin Öğeleri
A-Temel Öğeler
1) Yüklem
2) Özne
B- Yardımcı Ögeler
1)Nesne a-Belirtili Nesne
b- Belirtisiz Nesne
2) Zarf Tümleci
3) Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)
A-TEMEL ÖĞELER :
Bizleri bulmadan diğer öğeleri bulamazsın. Biz ikiye ayrılırız.
1-Yüklem
2-Özne
1-Yüklem : Ben olmadan hiçbir öğeyi bulamazsın. Diğer öğeleri bulmak istiyorsan bana soru soracaksın. Ben de sana gizlenen öğelerin yerini söyleyeceğim.
Beni bulmak için soru sormazsın ben cümlede iş, oluş, hareket, kılışı, istek, durum bildiririm, yani yargı bildiririm, Ben sadece fiilden oluşmam, isim ve isim soylu sözcükten de oluşabilirim.İsim ve isim soylu olduğumda yüklem olabilmek için Ekeylem almam gerekir.
Benimle İlgili Örnekler :
..Öyküleri herkesçe beğeniliyor.
Y
Bu cümleye baktığımızda iş, oluş, hareket bildiren kelimenin "beğen-" kelimesi olduğunu görüyoruz. O zaman yüklem "beğeniliyor" olur.
Küçük Murat kalemi kırdı.
Y
Bu cümlede de eylemimiz görüldüğü gibi "kır" kelimesi oldu.
Bu soruyu bana soran Ayşe'ydi.
Y
Bu cümlede isim yüklem olmuş çünkü ey eylem almış.
!!!!Tabi ki yüklem sadece sonda olmaz cümlenin her yerinde yerinde olabilir. Ayrıca tek kelimeden oluşacak diye birşey de yoktur. Birden çok kelimeden oluşabilir hatta cümlenin tamamı da olabilir.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusuydu.
Y
Neden mi? Çünkü isim tamlamasından oluşmuş.
Ebru arkadaşlarıyla geliyor, Çarşıdan.
Y (Çekimli Fiil)
Gösterilen ilgiden memnun oldu.
Y (Bileşik Fiil)
O gün gökyüzü pırıl pırıldı.
Y (İkileme)
Bugün çok neşeliydi.
Y (Adlaşmış Sıfat)
2-Özne : Beni bulmak istiyorsan önce yüklemi bul. Ona deki (Kim?, Ne?) o sana benim yerimi söyleyecek Ben yüklemin bildirdiği işi yapan öğeyim.
Örnek: Arkadaşım bugün bize gelecek.
Özne Y (Gelen kim?)
Işıklar gece daha iyi parlıyor.
Özne Y (Parlayan ne?)
!!!! Ben yani özne kelimeden de ayrıca tüm sözcük ve sözcük grubundan oluşabilirim.
Bu kitapları sen paketlersin.
Özne Y (Paketleyen kim?)
Zamir
Dertli kadın ne yapacağını şaşırmıştı.
Özne Y (Şaşıran kim?)
Sıfat Tamlaması
Not: Özne Üçe Ayrılır.
1) Gerçek Özne: Yüklemin bildirdiği işi üstlenmiş yargının oluşmasını sağlayan öznedir. Cümlede doğrudan yer alırsa açık özne, cümlede doğrudan yer almamış yüklemdeki kişi ekinden çıkarılırsa gizli özne denir.
Ali bize geleceğini söyledi.
Özne (Cümlede doğrudan yer almış ve işi yapan öğedir.)
Ben
G.Ö. Onu çok özledi .
Yüklem (Kim Özledi?)
Cümlede olmasamda işi yapan benim.
Bahçedeki ağaçlar susuzluktan kurudu.
Özne (Açık Özne) Y
2) Sözde Özne: Edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde özne benim. Ben aslında nesneyim ama işi yapan olmayınca ben özne oluyorum.
Ağaçlar dün ilaçlandı. İlaçlayan kim? sorusuna cevap alamıyoruz.
Özne Y (İlaçlanan ne?)
(ilaçlama işini yapan belli değil yani özne bilinmiyor. Ama ilaçlama işi etkilenen belli)
Ahmet Çavuş, Çanakkale savaşında yaralanmıştı.
Özne (Yaralayan belli değil ama işten Y
etkilenen belli)
Masalar taşındı.
Özne Y
(Taşıyan
belli değil)
B- Yardımcı Öğeler :
Bizler cümlede olmasakta olur.
1- Nesne : Ben yüklemin bildirdiği işten etkilenen öğeyim. Ben ikiye ayrılırım.
A- Belirtili Nesne : Beni bulmak için yükleme (kimi, neyi?) sorusunu sor.
Ben
Örnek : G.Ö. Dün, eski dergileri karıştırdım.
Nesne Y (Karıştıram ki
(Belirtili Nesne) Neyi karıştırdı.)
Örnekte görüldüğü gibi karıştırma işinden etkilenen dergi kelimesidir.
B-Belirtisiz Nesne : Ben belirtili nesne gibi hemen bulunmam beni bulmak istiyorsan önce Özneyi sonra yükleme (Ne?) sorusunu sor beni bulursun.
Not : Özneye de nesneye de (Ne?) sorusu sorulur Özne bulunduktan sonra sorulan ne sorusu belirtisiz nesneyi verir yoksa özneyi buldurur.
Örnek : Elmalar çok güzeldi.
Özne Y (Güzel olan ne?)
Ben
G.Ö. Buraya masa getirdim.
Belirtisiz N Yüklem (Kim Getirdi?)
(Ne Getirdi?)
Masa güzelce donatıldı.
(Sözde) Özne Y (Donatılan Ne?)
Not : Ben de her kelime ve kelime grubundan oluşurum. Ben kim miyim? Ben Nesneyim.
2) Zarf Tümleci: Ben yüklemi zaman, yön, ölçü, miktar, durum yönlerinden etkilerim. Beni bulmak istiyorsan yükleme Nasıl, Ne zaman, Niçin, Nereye, Neden, Ne kadar, gibi sorular sor.
Örnek : Bu adam yavaşça içeriye girdi.
Zarf Tümleci Y (Nasıl girdi?)
Konuklarımız erkenden kalktı.
Zarf Tümleci Yüklem (Ne zaman kalktı?)
İstifa etmeyi çok düşündüm.
Zarf T. Yüklem (Ne kadar düşündüm?)
Uyarı !!!! Nereye sorusu yön bildiriyorsa zarf tümlecidir. Yoksa dolaylı tümleç (Yer tamlayıcısı olur)
Örnek : Çocuk içeriye girdi.
Zarf T. Y
(Yön bildiriyor)
Çocuk içeriye girdi.
Dolaylı Tümleç Y
(Yer bildiriyor.)
Ben de her kelime ve kelime grubundan oluşabilirim.
3) Dolaylı Tümleç (Yer tamlayıcısı): Ben yüklemin bildirdiği işin nerede yapıldığını bildiririm. Beni bulmak için yükleme, kime, kimde, kimden, neye, neyde, neyden, nereye, nereden sorularını sor.
Bugün evde ders çalıştık.
Dolaylı Y (Nerede çalıştık)
Tümleç
Bu kalemi dayımdan aldım.
Dolaylı Y (Kimden aldım)
Tümleç
Şiir okumakta onun üzerine yoktur.
Özne D.T. Yüklem (Onun üzerine olmayan ne,
neyde onun üzerine yoktur.)
*** Bir cümlede birden fazla D.T., Z.T., Nesne olabilir. Her soru ayrı öğeyi verir. Aynı öğede ayrı soru sorulduğundan ayrı ayrı çizilir.
Örnek : Bugün koşarak eve geldim.
Z.T. Z.T. D.T. Y (Ne zaman?
. Nasıl?)
Aynı öğede olsa ayrı ayrı yazılır soruları olduğu için (Z.T./Z.T./D.T./Y) doğru sıralanışı (Z.T./D.T./Y) yanlış olur.
Arasöz
Herhangi bir öğenin açıklayıcısıdır. Virgüllerle ya da kısa çizgi ile ayrılır.
En sevdiğim şehir, İstanbul, bugün çok güzel.
Özne Açıklayıcısı Y
(Öznenin)
Vurgulanan Öğe
Cümlede vurgulanmak istenen öğedir ve yüklemin yanındaki öğedir.
Bugün annem eve geldi.
Vurgulanan Y
Öğe D.T.
Annem bugün eve geldi.
D.T. Y
Annem eve bugün geldi.
Y
Vurgulan Öğe
Z.T.
Eve bugün annem geldi.
Vurgulan Öğe Y
Özne
Cümlenin Öğeleri
A-Temel Öğeler
1) Yüklem (soru sorularak bulunmaz)
2) Özne (Kim, Ne?)
B- Yardımcı Ögeler
1)Nesne Belirtili Nesne(Kimi, Neyi)
Belirtisiz Nesne (Ne)
2) Zarf Tümleci (Ne zaman, Niçin,Ne Kadar, Nereye , Nasıl, Neden)
3) Dolaylı Tümleç (Kime, Kimde,Kimden, Neye, Neyde, Neyden, Nereye, Nerede , Nereden)